تفکربرانگیز اما وحشت‌آور

مشهدتئاتر-  منصور همایونی: تئاتر «نقص» به‌نویسندگی اوژن یونسکو، با ترجمه داریوش مودبیان و کارگردانی سعید تشکری و کاری از گروه مرکز هنرهای نمایشی مشهد در بهار 1371 در مشهد روی صحنه رفت. قبل از نگرشی کوتاه، به شیوه کار و بازی‌های نسبتا موفق، تذکر چند نکته را لازم می‌دانم: طنز گزنده که گاه بدل به مسخ آدمیزاده می‌شود، در دو شیوه کار تئاتر (ابزورد) خصوصا در آثار یونسکو، ساموئل بکت به‌صورت تفکربرانگیزی رخ می‌نماید، حتی در آثار آلبر کامو و هارولد پینتر، گاه با وحشت بیشتری توام است. حادثه، اشتباه، تصادف و حتی شارلاتانیزم در جمیع امور دنیوی به وفور نفوذ می‌کند، ولی به هنگامی که در مقوله‌ای چون علوم ریشه می‌دواند، ما را دچار سرگیجه می‌کند و اینجاست که «طنز گزنده»، به «مسخ» تبدیل می‌شود. نگاهی به اجرای «نقص» برایم تفکربرانگیز اما وحشت‌آور است. در چهارچوب کلی، «نقص»، نوعی کمدی است در زمینه تئاتر آبزورد (کمدی کاراکتر) و چون وجه‌تمایز «یونسکو» و «بکت» با سایر نویسندگان ابزورد همچون هارولد پینتر ارائه شمائی از آدم‌هاست که بیشتر به عروسک نزدیکند. در حالی که آدم‌های بازی در آثار پینتر، انسان واقعی هستند. لذا به سادگی می‌توان کار پینتر را یک نمایش رئالیسم پنداشت و گذشت. بنابراین نوع کار یونسکو بازی‌های غلوآمیزی را می‌طلبد که این خود واقعا سهل و ممتنع است. چون هر نو غلو در بازی بازیگران در غیر جای خود، آن‌هم بی‌هدایت فردی مطلع و بدون برخورداری از اصول قانونمندانه کار مطرود و غیرقابل تحمل است. خوشبختانه سعید تشکری توانسته هوشمندانه به انتخاب فرم و هدایت درست بازیگران جوان و کم‌تجربه موفق بوده و علی‌رغم حرکات فیزیکی خشک بازیگران -که زیاد چشمگیر نیست- توانسته آن‌ها را به سوی بازی‌های قابل قبولی از جمله بازی خوب محمدحسن سعادتی در نقش آکادمیین سوق دهد.

نکته دیگری که ذکر آن را لازم می‌دانم، این است که آدم‌های بازی در آثار بکت با جبر مقدری که حاکم بر سرنوشت آنان است، دست به گریبان‌اند. و این جبری است متافیزیکی. «درانتظار گودو» و در آثار یونسکو، گرچه آدم‌ها غیرواقعی‌اند و یا در آثار پینتر چون سرایدار که اشخاص قابل لمس هستند، جبر جبری است انسانی و حتی شاید بتوان گفت اجتماعی. جبری که با اجتماع سه نفر آدم نیز مصداق می‌یابد و نمونه بارزش را در «نقص» می‌بینیم.

به امید موفقیت گروه اجرا کننده و توفیق مرکز هنرهای نمایشی در دوره جدید مدیریت هنرمند گرامی آقای داوود کیانیان که این حسن انتخاب را به فال نیک می‌گیریم.

منصور همایونی/ مشهد/ بهار 1371